Məşhur Məmmədov,
Millət vəkili
25 noyabr Kəlbəcər sakinləri üçün çox önəmli bir gündür. Bu gün Kəlbəcər şəhərinin işğaldan azad olunmasının tarixidir. 2020-ci ilin noyabr ayında, 27 illik işğaldan sonra Kəlbəcər azad edilib. Bu tarix, həm də Azərbaycanın gücünü və dövlət-xalq-ordu birliyini, xalqın əzmini nümayiş etdirən bir gündür.
Kəlbəcər, Azərbaycan xalqının tarixi və mədəni irsinin zəngin olduğu bir bölgədir. Dağlarla əhatə olunmuş və gözəl təbiəti ilə tanınan bir yer olub, çox sayda tarixi abidələrə, məscidlərə və təbiət mənzərəsinə, təbii sərvətlərə sahibdir. Kəlbəcərin yerləşdiyi ərazi həm də Azərbaycanın strateji əhəmiyyətə malik bölgələrindən biridir. Azərbaycanın ən yüksək dağ rayonu olan Kəlbəcərin ərazisinin çox hissəsi meşəlikdir. Kəlbəcər qərbdə Ermənistan Respublikası, şimalda Daşkəsən, Göygöl, Goranboy, şimali-şərqdə Tərtər, şərqdə Ağdam, Xocalı, cənubda Laçın rayonları ilə həmsərhəddir.
Bu baxımdan, şəhərin işğalı, yalnız yerli əhalinin yox, bütün Azərbaycan xalqının böyük bir itkisi idi. Kəlbəcər rayonu 1993-cü il 2 aprel tarixində Ermənistan Respublikasının Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir.
İşğal zamanı 511 dinc sakin öldürülüb, 321 adam əsir götürülüb və itkin düşüb. İşğal nəticəsində Kəlbəcərin əhalisi respublikanın 56 rayonunun 770 yaşayış məntəqəsində müvəqqəti məskunlaşmağa məcbur oldu. Dağıdılmış rayonun milyardlarla manatlıq sərvəti Ermənistana daşındı.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 30.04.1993-cü il tarixli 822 saylı Qətnaməsində işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər və Azərbaycanın bütün digər işğal olunmuş rayonlarından dərhal çıxarılması tələb olunurdu. Lakin rəsmi İrəvan həmin Qətnaməni icra etmədi. Nədənsə, özlərini ədalət carçısı, demokratik hesab edən beynəlxalq təşkilatlar da Qətnamənin icrasını tələb etmədi.
Bundan ürəklənən Ermənistan qeyri-qanuni məskunlaşdırma siyasəti apardı. BMT-nin və ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq 1999-cu ildən Kəlbəcər rayonu ərazisində ermənilərin məskunlaşdırılmasına başlanıldı.
Vətən Müharibəsi ilə sübut etdik ki, qloballaşan dünyada Qətnamələr yox, güclər itirilən torpaqları geri aldı. Vətən müharibəsində əldə etdiyimiz Qələbə nəticəsində imzalanmış 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu noyabrın 25-də Azərbaycana təhvil verildi. Kəlbəcər şəhəri də daxil olmaqla, rayonun 147 yaşayış məntəqəsi işğaldan azad edildi.
Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2023-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş əraziləri üzrə şəhər günləri təsis edilmişdir. Sözügedən Sərəncama əsasən 25 noyabr Kəlbəcər şəhəri günü kimi müəyyən olub.
Cənab prezident İlham Əliyevin çıxışlarından birində qeyd etdiyi kimi, Vətən müharibəsinin ilk günlərində döyüşlər gedən zaman Kəlbəcərin şimal hissəsi Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalçılardan azad edildi. Biz Kəlbəcərin şimal hissəsində strateji yüksəklikləri götürərək erməni silahlı qüvvələrinin hərəkətlərini bu istiqamətdə böyük dərəcədə məhdudlaşdıra bildik və faktiki olaraq onlar Basarkeçər-Kəlbəcər yolundan istifadə edə bilmədilər. Bəzi istiqamətlərdə strateji nöqtələri götürərək Ermənistan ordusunun hərəkətlərini demək olar ki, iflic vəziyyətə salmışdıq.
Üçtərəfli Bəyanatın şərtlərinə əsasən Kəlbəcərin ermənilərdən boşaldılması işğalçının eybəcər siması və barbarlığının, erməni vandalizminin növbəti nümayişi oldu.
Kəlbəcərdən qaçan qeyri-qanuni sakinlər rüsvayçı hərəkətləri və barbar davranışları ilə yadda qaldılar. Azərbaycanlılara qalmaması üçün evlərə, bağlara od vuranlar öz vəhşi xislətlərini nümayiş etdilər. Beynəlxalq ictimaiyyətin gözü qarşısında baş verən bu vəhşiliklər bir daha erməni vandalizmini dünya birliyinə nümayiş etdirdi. İşğal olunmuş ərazilərdə ekologiyaya ziyan vurulması və mülki obyektlərin dağıdılması beynəlxalq konvensiyalara görə hərbi cinayət sayılır.
2020-ci ilin noyabrında Kəlbəcər işğaldan azad edildikdən sonra, prezident İlham Əliyev bu ərazinin bərpası və yenidən qurulmasına ciddi diqqət yetirir.
Kəlbəcər şəhərində ilk yaşayış məhəlləsi 3,26 hektar ərazidə layihələndirilib. Yaşayış məhəlləsinin konsepsiyası Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin sifarişi ilə icra olunan Baş plan layihəsi çərçivəsində hazırlanıb. Məhəllədə dördmərtəbəli 3 və ikimərtəbəli 10 yaşayış binasının inşası nəzərdə tutulur. Burada 112 mənzildə ümumilikdə 460 nəfərdən çox sakin yaşayacaq. Məhəllədəki məktəbin ətrafında salınacaq yaşıllıq ərazi ictimai məkan funksiyasını yerinə yetirməklə əhalinin asudə vaxtının səmərəli keçirilməsinə xidmət edəcək.
Bölgədə infrastruktur yenidən qurulur. Toğanalı-Kəlbəcər-İstisu avtomobil yolunun tikintisinin 67,5 faizi tamamlanıb. Yolun uzunluğu 82 kilometrdir. I, II və III texniki dərəcəli yol iki, üç və dörd hərəkət zolağından ibarət olacaq. Bu yolun üzərindəki 5 tunelin ümumi uzunluğu 25,9 kilometrdir.
Bölgənin enerji ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilir. Kəlbəcər rayonunun ərazisində Tərtər çayın sol qolu olan Meydan çayının üzərində 3,4 meqavatlıq kiçik su elektrik stansiyası tam yenidən qurulub. Rayonun qərbində Tərtər çayı üzərində yerləşən 8,33 meqavat gücündə “Çıraq-1” və 5,3 meqavat gücündə olan “Soyuqbulaq”, Qaraarxac çayı üzərində 3,6 meqavat gücündə “Çıraq-2” Kiçik Su Elektrik stansiyaları “AzərEnerji” ASC tərəfindən tamamilə yenidən qurulub.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin azad olunmuş Kəlbəcərə səfərləri və görülən işlər də sübut edur ki, Kəlbəcərin yenidən qurulması üçün mühüm addımlar atılıb. Prezident İlham Əliyev Kəlbəcər və ətraf bölgələrin bərpası ilə bağlı xüsusi layihələrin icrası üçün sərəncamlar imzalayıb. Bu layihələrə şəhərsalma, infrastrukturun yenilənməsi, su və elektrik təchizatı, yaşayış binalarının tikintisi və sosial obyektlərin qurulması daxildir.
Kəlbəcərin bərpası yalnız infrastrukturun yenidən qurulması ilə məhdudlaşmır. Dövlət tərəfindən göstərilən dəstək, həyata keçirilən layihələr sayəsində regionun iqtisadi inkişafı sürətlənir.
Kəlbəcər şəhəri günü yüksək əhval-ruhiyyə ilə qeyd edilir. Bu tarix Azərbaycanın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün göstərilən səylərin xatırlanmasıdır. Kəlbəcərin azad olunması, təkcə bu şəhərin sakinləri üçün deyil, bütün Azərbaycan xalqı üçün böyük bir qələbə simvoludur.
Gələcəkdə Kəlbəcər, sadəcə mədəni-tarixi abidələrə və təbii sərvətə sahib bir rayon olmaqla qalmayacaq, həm də Azərbaycanın iqtisadi inkişafına töhfə verəcək bir mərkəzə çevriləcək. Buradakı bərpa işləri, strateji əhəmiyyətli rayonu daha da inkişaf etdirəcək.
25 noyabr Kəlbəcər Şəhəri Günü, Azərbaycanın müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü və dövlət-ordu-xalq birliyinin bariz nümunəsi olaraq gələcək nəsillərə örnək olacaq.